هلدینگ عهدآفرین

مقدمه :

جاسوسی نیز در زمره جرائمی است که از زمانهای دور مورد برخورد حاکمان قرار گرفته است و اصولاً به صورت فراملی ارتکاب می‌یابد در حقوق جزای اختصاصی ما فقط این جرم را از دیدگاه حقوق داخلی ایران بررسی می‌کنیم و بررسی جرم جاسوسی را از لحاظ بین‌المللی به درس حقوق جزای بین الملل واگذار می نمایید البته جاسوسی از لحاظ موازین حقوق بین‌الملل جرم محسوب نمی‌شود. جاسوسان انگیزه‌های مختلفی بابت این کار دارند انگیزه هایی مانند انگیزه‌های مالی و حرص و آز، انگیزه های عقیدتی و ایدولوژیک ، انتقام گیری ، فریب خوردن جاسوس ، مسائل روانی و شخصیتی و … برخی افراد نیز که به آنها شبه جاسوس گفته می‌شود به طور علنی مثلاً با انتشار نشریه یا کتاب اطلاعاتی را در اختیار بیگانگان می گذارد. پس از بیان این مقدمه کوتاه به سراغ بررسی مواد مرتبط با جاسوسی در قانون تعزیرات می‌پردازیم:

• مطلع کردن اشخاص فاقد صلاحیت از اسرار، ارائه اسناد یا تصمیمات راجع به سیاست داخلی و خارجی:( ماده ۵۰۱ قانون تعزیرات ) منظور از سیاست داخلی و خارجی همه آن چیزی است که به اداره حکومت از بعد داخلی و خارجی مربوط می‌شود بنابراین افشای یک تصمیم اقتصادی یا نظامی مهم محرمانه نیز می تواند مشمول این ماده قرار بگیرد.

علی ‌رغم عدم اشاره ماده تردیدی وجود ندارد که منظور قانونگذار اسناد و تصمیماتی است که جنبه محرمانه دارند یعنی دادن اطلاعات غیرمحرمانه به اشخاص فاقد صلاحیت نمی‌توانند وصف مجرمانه به خود بگیرد. منظور از دادن اسناد دادن به صورت مستقیم یا غیرمستقیم است یعنی چه حضوری باشد و چه مثلاً از طریق تلفن فرد مشمول این ماده قرار می گیرد. شرط تحقق این ماده آن است که این اعمال متضمن نوعی جاسوسی باشد یعنی مرتکب این عمل را به قصد خبرچینی و در راستای وظیفه خود که جاسوسی است انجام دهد پس اگر الف از روی سهل انگاری اطلاعات محرمانه‌ای را برای همسر خویش بازگو کند و آن هم بدون توجه این اسرار را در اختیار یک مامور سفارت خارجی بگذارد عملش مشمول این ماده قرار نمی‌گیرد.

سوال : منظور از دادن اطلاعات به افرادی که صلاحیت دسترسی به آنها را ندارند چیست آیا منظور این است که خود فرد اطلاعات دهنده، صالح در دسترسی به این اسناد نبوده یا اینکه لزوماً اینگونه نیست؟ در صورت پذیرش تفسیر اول ماده تنها شامل مامورین دولتی که به مقتضای شغل خود از امور اطلاعاتی و امنیتی آگاه هستند می شود اما با پذیرش تفسیر دوم حتی اگر اطلاع یافتن کسی به اسرار و تصمیمات محرمانه غیرمجاز باشد مثلاً آنها را دزدیده یا استراق سمع کرده باشد باز دادن این اطلاعات به افراد فاقد صلاحیت جرم مشمول این ماده است دکتر میر محمد صادقی به دلیل استفاده قانونگذار از واژه هر کس و اطلاق ماده تفسیر دوم را ترجیح می دهد.

دوقید عالما و عامدا  در ابتدای ماده یعنی اولاً فرد باید دادن اطلاعات را عمداً انجام دهد نه مثلاً در حالت هیپنوتیزم و دوم اینکه به محرمانه بودن اسناد و عدم صلاحیت گیرنده آگاه باشد پس اگر نداند که اطلاعات محرمانه است یا تصور کند شخص گیرنده صلاحیت دارد مشمول این ماده نیست البته سوء نیت خاص مثلاً قصد ضربه زدن به نظام در این ماده ضرورتی ندارد.

جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر:( ماده ۵۰۲ قانون تعزیرات ) یکی از شرایط تحقق این ماده ورود صدمه به امنیت ملی است . منظور از قلمرو در این ماده قلمرو زمینی، دریایی و هوایی ایران است برای اعمال مقررات این ماده باید طرفین جاسوسی دولت محسوب شوند یعنی خصیصه‌های مذکور در حقوق بین الملل برای شناخت یک دولت را که اعم از حکومت- سرزمین و جمعیت است را دارا باشند پس اگر یک طرف یا هر دو طرف مثلاً از سازمان‌های آزادیبخش بودند که خصیصه دولت بودن را ندارند مشمول این ماده قرار نمی گیرند. تابعیت مرتکبان این جرم موثر نیست یعنی چه جاسوس تابعیت کشوری را داشته باشد که له یا علیه آن جاسوسی می کند چه ایرانی و چه تبعه کشور ثالثی باشد می تواند مشمول این ماده قرار بگیرد.

منظور از اشاره به دو کلمه نفع و ضرر این نیست که حتماً در عالم خارج ضرر و نفع ملموسی برای دو کشور دخیل حاصل شود بلکه همین که جاسوسی در یک کشور و علیه یک کشور دیگر باشد ظاهراً کفایت می نماید .

ابهام موجود در این ماده این است که منظور از عبارت مرتکب یکی از جرائم جاسوسی شود چیست؟ ممکن است گفته شود ظاهر عبارت و به کار بردن صیغه جمع در آن دلالت بر این دارد که ارتکاب هر یک از جرائم جاسوسی یا مرتبط با جاسوسی که در این فصل آمده است به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر مرتکب را تحت شمول این ماده قرار می دهد به عنوان مثال اگر کسی جرم موضوع ماده ۵۱۰ راجع به اخفا یا معرفی جاسوسان را در ایران له و علیه دولت بیگانه انجام دهد مشمول این ماده قرار خواهد گرفت اما به نظر دکتر میر محمد صادقی با توجه به ابهام و عدم صراحت ماده تفسیر مضیق و به نفع متهم اقتضا می کند که تنها آنچه را که مربوط به جاسوسی به معنی اخص کلمه است یعنی تحصیل اطلاعات از یک کشور و ارائه آن به کشور دیگر را مشمول این ماده بدانیم.

• ورود به اماکن ممنوعه جهت کسب اطلاعات :(ماده ۵۰۳ قانون تعزیرات ) عنصر مادی جرم ورود به مواضع مربوطه و عنصر روانی آن ورود عمدی و آگاهانه به عنوان سوء نیت عام و قصد سرقت یا نقشه برداری یا کسب اطلاع از اسرار سیاسی یا نظامی یا امنیتی به عنوان سوء نیت خاص است.

سوال: آیا منظور از ورود وارد شدن غیر مجاز است یا ورود مجاز را نیز در بر می‌گیرد؟ به نظر دکتر میرمحمدصادقی اگرچه اطلاق ماده اقتضای آن را دارد که ورود را اعم از وارد شدن مجاز و غیر مجاز بدانیم اما بهتر است شمول ماده را تنها به ورود غیرمجاز محدود کنیم زیرا در غیر این صورت اگر ورود مجاز را هم برای تحقق کافی بدانیم به معنی آن است که فرد را بدون اینکه در عمل هیچ کار نادرستی انجام داده باشد به صرف داشتن اندیشه مجرمانه مجازات می‌کنیم که این بر خلاف اصول است منظور از ورود غیرمجاز اعم از ورود به صورت پنهانی و مخفیانه یا با عنف و زور و یا با حیله و تقلب مثلاً استفاده از لباس مبدل و جعل کارت شناسایی است.

سوال: با عنایت به اینکه موفقیت در سرقت یا نقشه برداری یا کسب اطلاعات شرط تحقق این جرم نمی باشد بلکه این جرم به صرف ورود محقق می‌شود چه زمانی می‌توان ورود را محقق دانست مثلاً یک پادگان نظامی چند هکتاری است که اطلاعات در اتاق بایگانی انتهای محوطه است آیا باید به محض ورود شخص به پادگان وارد شدن را محقق بدانیم یا هنگامی که او به اتاق بایگانی رسید ورود را محقق بدانیم؟ به نظر می رسد در این مواقع باید قائل به تفسیر شد در مثال فوق باید زمانی که فرد به اتاق رسید را ورود تلقی کنیم اما در جایی که مثلا شخصی وارد  ساختمان دوطبقه می‌شود که اطلاعات در طبقه بالا اتاق بایگانی است و ورود به ساختمان بدون مجوز امکان ندارد همین که فرد وارد ساختمان به صورت غیرمجاز شد ورود را محقق بدانیم .

برای تحقق این ماده باید فرد قصد سرقت یا نقشه برداری از چیزهایی را داشته باشد که جنبه محرمانه دارد و الا اگر مثلاً شخص وارد یک منطقه ممنوع شود که میز و صندلی ها را سرقت کند مشمول این ماده قرار نمی گیرد.

قسمت دوم ماده عکسبرداری از اماکن ممنوع است این محدودیت فیلم برداری یا عکس برداری محدود به اماکن نظامی نمی شود ممکن است یک مکان تاریخی باشد زیرا که نور فلش دوربین به اشیای تاریخی آسیب می‌زند و در این قسمت ماده نیازی به سوء نیت خاص نداریم یعنی لازم نیست این امور به قصد اخلال در امنیت صورت بگیرد بنابراین اگر کسی برای تکمیل آلبوم شخصی خویش نیز این کار را انجام  دهد می تواند مشمول این ماده قرار گیرد همچنین برای تحقق این قسمت ماده نیازی به ورود نیست ممکن است این اعمال بدون ورود انجام گیرد تنها شرط لازم جهت تحقق این ماده این است که مجوز لازم را از مراجع ذیصلاح برای عکسبرداری یا فیلمبرداری اخذ ننموده باشد و منظور از مقامات ذیصلاح کسانی هستند که حق صدور چنین اجازه‌ای را دارد همانگونه که ممنوع بودن عکسبرداری و فیلمبرداری را باید یک مقام صالح اعلام کرده باشد مثلاً ستاد کل نیروهای مسلح در مورد اماکن نظامی بنابراین اگر صاحبخانه  زیبایی که از عکسبرداری رهگذران به ستوه آمده است تابلو عکس برداری ممنوع است را به دیوار عمارت بزند و کسی بدون توجه به تابلو اقدام به عکسبرداری کند مشمول این ماده قرار نخواهد گرفت .

همچنین برای تحقق جرم تمام شدن عکس‌برداری یا نقشه برداری ضرورتی ندارد بلکه همین که فرد در حال انجام این کارها دستگیر شود  کفایت می‌کند البته هرچند ظاهر ماده بد نگارش شده و به نظر می‌رسد اگر کار عکسبرداری یا نقشه برداری تمام شده باشد فرد مشمول این ماده قرار نمی‌گیرد اما نباید به این ظاهر نادرست اکتفا نمود بلکه باید گفت حتی اگر عمل فرد تمام هم شده باشد مشمول این ماده است در خصوص نقشه برداری و فیلم برداری که از جمله کارهای مستمر هستند فرد در حال فیلمبرداری یا نقشه‌برداری قابل تصور است اما در مورد عکسبرداری که کاری آنی است دچار ابهام می شویم چه موقع باید فرد را در حال عکسبرداری تصور نمود وقتی دوربین را آماده و تنظیم کرده و می‌خواهد دکمه را فشار دهد وقتی عکس را گرفته و دارد وسایل و دوربین را جمع می‌کند دکتر میرمحمدصادقی معتقد است برای شمول ماده باید نقشه‌های هرچند به صورت ناقص کشیده شده باشد فیلمی هرچند ناتمام گرفته شده باشد و عکسی هرچند یک عدد گرفته شده باشد.

این مطلب توسط دکتر سارا بهادران تنظیم گردیده.

جهت مشاوره از طریق واتس آپ و یا لینک نوبت دهی اینترنتی اقدام نمایید.